اگر کسی ملکی را که در تصرف قانونی شماست بدون رضایت‌تان بگیرد و مانع استفاده شما شود، در واقع مرتکب تصرف عدوانی شده است. این عمل، یکی از مهم‌ترین دعاوی ملکی در ایران است و میتواند هم جنبه حقوقی داشته باشد و هم جنبه کیفری. در ادامه، با توضیح کامل از دید قانون مدنی، قانون آیین دادرسی مدنی و قانون مجازات اسلامی، بررسی می‌کنیم که تصرف عدوانی دقیقاً چیست و چگونه باید آن را اثبات و رفع کرد.
همین حالا مشکل حقوقی خود را با کارشناس ما در میان بگذارید
تصرف عدوانی چیست؟
در قوانین ایران، تصرف عدوانی به معنی تجاوز به ملک شخصی یا در اختیار گرفتن ملک دیگری بدون اجازه است. طبق ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، هرگاه شخصی مال غیرمنقولی را از تصرف فرد دیگری خارج کند و مانع استفاده او شود، مرتکب تصرف عدوانی شده است.
این تصرف میتواند درباره خانه، زمین، مغازه یا هر نوع ملک غیرمنقول دیگر رخ دهد. در این حالت، فرد زیان‌دیده حق دارد با دادخواست تصرف عدوانی به دادگاه عمومی حقوقی مراجعه کرده و درخواست رفع تصرف عدوانی حقوقی یا کیفری را مطرح کند.
ارکان تصرف عدوانی
برای اینکه دادگاه بتواند رای به نفع شاکی صادر کند، وجود سه رکن اصلی تصرف عدوانی الزامی است:
- سبق تصرف (تصرف سابق): شاکی باید ثابت کند قبل از متصرف فعلی، او در ملک حضور قانونی و مشروع داشته است.
- عدوان (غیرقانونی بودن تصرف): باید نشان داده شود که متصرف فعلی بدون رضایت و بر خلاف قانون ملک را گرفته است.
- ادامه تصرف فعلی: تصرف غیرقانونی هنوز ادامه دارد و مانع استفاده شخص قبلی شده است.
این ارکان پایه اصلی در اثبات عدوان هستند و بدون آن‌ها دعوی پذیرفته نمی‌شود.
تفاوت تصرف عدوانی حقوقی و کیفری
تصرف عدوانی میتواند در دو قالب حقوقی و کیفری مطرح شود. نوع حقوقی بیشتر زمانی است که هدف صرفا بازپس‌گیری ملک باشد، در حالی که نوع کیفری زمانی مطرح می‌شود که متصرف با نیت مجرمانه اقدام به تصرف کرده باشد.
| نوع دعوی | مرجع رسیدگی | مبنای رسیدگی | نتیجه |
| رفع تصرف عدوانی حقوقی | دادگاه عمومی حقوقی | سبق تصرف و عدوان | صدور حکم رفع تصرف |
| رفع تصرف عدوانی کیفری | دادگاه کیفری | جرم‌انگاری طبق ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی | مجازات و رفع تصرف |
در حالت کیفری، علاوه بر رفع تصرف، مجازات تصرف عدوانی مانند حبس نیز در انتظار متصرف است.
نحوه طرح دعوی تصرف عدوانی
تماس جهت مشاوره حقوقی رایگان
تماس از ساعت 9:00 صبح الی 18:00 بعد از ظهر
برای طرح دعوی رفع تصرف عدوانی باید ابتدا به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه و دادخواست تصرف عدوانی را ثبت کرد. در این دادخواست، باید مدارک مالکیت، مستندات تصرف سابق و دلایل عدوان ضمیمه شود.
پس از ثبت پرونده، موضوع به دادگاه عمومی حقوقی ارجاع و توسط قاضی پرونده و در موارد خاص با نظر کارشناس رسمی دادگستری بررسی می‌شود. اگر رفتار متصرف جنبه کیفری داشته باشد، دادسرا و سپس دادگاه کیفری دو وارد عمل خواهند شد.
مدارک لازم برای شکایت تصرف عدوانی
مدارک شکایت تصرف عدوانی
برای شکایت تصرف عدوانی ارائه مدارک زیر ضروری است:
- سند مالکیت رسمی یا مدرکی که مالکیت یا ذی‌نفع بودن را ثابت کند.
- مدارک مرتبط با تصرف سابق مانند قبوض خدمات، گواهی شهود یا قرارداد اجاره.
- مستنداتی برای اثبات عدوان و تصرف غیرقانونی.
- گزارش کارشناس رسمی دادگستری در صورت نیاز.
این مدارک، پایه تصمیم قاضی برای صدور حکم رفع تصرف هستند.
اثبات تصرف عدوانی در دادگاه
برای اثبات تصرف عدوانی در دادگاه، سه نکته کلیدی باید مورد توجه قرار گیرد:
- اثبات تصرف مشروع و سابق توسط خواهان، یعنی نشان دادن حضور واقعی و قانونی در ملک.
- اثبات عدوان یعنی نشان دادن اینکه تصرف جدید بدون مجوز بوده است.
- نبود رضایت یا مجوز قانونی برای متصرف فعلی.
اگر هر سه شرط ثابت شود، دادگاه با استناد به قانون مدنی و آیین دادرسی مدنی حکم به رفع تصرف عدوانی می‌دهد. اجرای این حکم از طریق اجرای احکام مدنی انجام می‌شود.
مدت زمان و هزینه دادرسی تصرف عدوانی
معمولا مدت زمان رسیدگی به تصرف عدوانی بین سه تا شش ماه طول می‌کشد، اما در صورت نیاز به کارشناسی رسمی دادگستری ممکن است بیشتر شود.
هزینه دادرسی تصرف عدوانی به نوع پرونده و ارزش ملک بستگی دارد. در موارد خاص، دادگاه برای حفظ وضع موجود، قرار تأمین دلیل یا توقیف اموال متصرف صادر میکند. اگر دعوی ناتمام یا مرتبط با دعوای دیگر باشد، احتمال صدور قرار اناطه یا قرار رد دعوی نیز وجود دارد.
اجرای حکم رفع تصرف عدوانی
وقتی رای دادگاه صادر و قطعی شد، مرحله اجرای حکم رفع تصرف عدوانی آغاز می‌شود. در این مرحله، اگر متصرف ملک را تحویل ندهد، ماموران اجرای احکام با دستور قاضی پرونده وارد عمل می‌شوند. در صورت ورود خسارت به ملک یا منافع آن، مالک میتواند دادخواست مطالبه خسارت نیز بدهد.
مجازات تصرف عدوانی
بر اساس ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، متصرف عدوانی ممکن است به حبس از یک ماه تا یک سال محکوم شود. علاوه بر مجازات، موظف به رفع تصرف و بازگرداندن ملک نیز هست. با این حال، مرور زمان کیفری در تصرف عدوانی ممکن است در برخی شرایط مانع پیگیری کیفری شود، بنابراین اقدام سریع توصیه می‌شود.
سخن آخر
در پاسخ به پرسش تصرف عدوانی چیست، باید گفت که این عمل، یکی از تجاوزهای ملکی است که هم جنبه مدنی دارد و هم کیفری. با آگاهی از ارکان تصرف عدوانی، مواد قانونی مرتبط و همراهی یک وکیل پایه یک دادگستری، می‌توان از حقوق مالکانه دفاع و ملک را در کمترین زمان ممکن بازپس گرفت.
سوالات متداول
- تصرف عدوانی چیست؟
تصرف عدوانی به معنای گرفتن ملک دیگری بدون اجازه و مانع شدن از تصرف یا استفاده اوست. این عمل هم از نظر قانون مدنی و هم قانون مجازات اسلامی قابل پیگیری است. - آیا برای تصرف عدوانی داشتن سند رسمی الزامی است؟
خیر، اما داشتن سند مالکیت رسمی به اثبات ادعا کمک زیادی میکند. دادگاه بیشتر به تصرف سابق و عدوان توجه دارد. - کدام مرجع به دعوی تصرف عدوانی رسیدگی میکند؟
بسته به نوع دعوی، دادگاه عمومی حقوقی یا دادگاه کیفری دو مرجع رسیدگی است. در پروندههای سادهتر، شورای حل اختلاف نیز میتواند ورود کند.